Tekst Meike Willebrands
Foto Fotodienst NFI / Peter Varkevisser
Criminelen zijn zich steeds meer bewust van de sporen die zij achterlaten bij misdrijven. Dat geldt ook voor zedendelinquenten. Wat opvalt is dat bij verkrachtingen steeds vaker een condoom wordt gebruikt. Dit betekent dat een dader minder spermasporen achterlaat, waardoor DNA-onderzoek niet altijd mogelijk is. Door die ontwikkeling onderzochten Ward van Helmond en Mark Begieneman of ze in vingersporen condoomresten zoals glijmiddelen kunnen meten en zichtbaar maken. Ook keken zij of het mogelijk is om verschillende merken en soorten condooms te onderscheiden. Dit kan het bewijs tegen verdachten versterken.
Van Helmond, PhD-student aan de Hogeschool van Amsterdam die zijn promotieonderzoek bij het NFI uitvoert, en forensisch wetenschapper Begieneman zijn werkzaam bij de afdeling die zich o.a. bezighoudt met de chemische analyse van vingersporen. De onderzoekers hielden zich bezig met de vraag: Is het mogelijk om in vingersporen glijmiddelen te detecteren en te visualiseren? En als dat lukt, kan het NFI dan ook achterhalen welk merk en type condoom is gebruikt?
Sterker bewijs
“Als je een vingerspoor van een verdachte vindt op een plaats delict (PD) en daarin condoomsporen kan aantonen, is dat niet alleen een indicatie dat die persoon op de PD is geweest, maar ook dat die persoon contact heeft gehad met een condoom. Als dan ook blijkt dat het achterhaalde merk en type condoom overeenkomt met het condoom dat in het bezit is van diezelfde verdachte, maakt dat het bewijs tegen hem sterker”, legt Begieneman uit.
Onderzoek naar condoomsporen in vingerafdrukken is op zich niet nieuw. Uniek is wel dat de heren van het NFI een techniek om vingersporen zichtbaar te maken, het opdampen met cyanoacrylaat, hebben weten te combineren met een chemische analyse die de condoomresten in vingersporen detecteert en analyseert.
“Als je tien condooms meet, kun je dan aantonen dat het een condoom van Kruidvat is of juist van Durex? En is het er dan een met bijvoorbeeld een smaakje?”
Kruidvat of Durex
De insteek van het onderzoek is nog heel basic: kun je glijmiddelen überhaupt meten met deze chemische analyse en kan je het vervolgens ook in een opgedampt vingerspoor aantonen? Als blijkt dat je de chemische samenstelling van condooms kunt meten, kun je dan ook de verschillende merken en typen onderscheiden op basis van hun chemische samenstelling? “Als je tien condooms meet, kun je dan aantonen dat het een condoom van Kruidvat is of juist van Durex en is het dan een regulier condoom of één met bijvoorbeeld een smaakje?”, licht Begieneman toe.
De eerste stap van de onderzoekers was het meten van de chemische stoffen in kleine druppels puur glijmiddel op glazen plaatjes, afkomstig van 32 verschillende soorten condooms. “Dit hebben we gedaan met een handvol soorten van Durex, maar ook de huismerken van Kruidvat en de online meest aangeboden condooms. Slechts een kleine greep uit een gigantisch aanbod”, vertelt Van Helmond.
Geautomatiseerde vergelijking
De onderzoekers onderwierpen alle soorten condooms aan een chemische analyse en deden meerdere metingen. “Daarna volgde een statistische analyse”, vertelt Van Helmond. “Dit om te kijken of je bij een vergelijking van al die gemeten data van elk condoom verschillen kunt zien waardoor je onderscheid kunt maken tussen merken en typen condooms.”
De meting levert honderden verschillende chemische stoffen op in een monster. Van Helmond: “Dit brengt een grote hoeveelheid data met zich mee die met het oog niet te vergelijken is. Daarom gebruiken we een statistisch model. Enkele condooms hebben wel een heel specifieke eigenschap, zoals een verdovend middel. Die eigenschappen kun je wel zelf waarnemen, de rest heeft die namelijk niet.”
Na de statistische vergelijking raakten de onderzoekers verschillende condooms met hun vingers aan en maakten vervolgens vingerafdrukken op glaasjes. Die hebben ze behandeld met cyanoacrylaat en gemeten met het apparaat om te kijken of die in staat is om ook de condoomsporen in deze vingerafdrukken te meten en zichtbaar te maken.
Visueel plaatje
Het meten van de glijmiddelen in vingersporen kost slechts enkele minuten. Maar als je een visueel chemisch plaatje van een volledig vingerspoor wil maken, duurt dat meestal een paar uur. Het apparaat meet systematisch op talloze piepkleine oppervlakten binnen het gehele vingerspoor alle chemische stoffen. In dit geval de glijmiddelen. “Die kun je vertalen naar een plaatje van een vingerspoor waarop condoomresten zichtbaar zijn. Zo kun je allerlei chemische stoffen en componenten die je meet in vingersporen in een plaatje laten zien”, vertelt Van Helmond. Dit toont aan dat het glijmiddel afkomstig is van de vingerafdruk en niet van de ondergrond.
Nauwkeurig resultaat
In totaal zijn zo 66 vingersporen, met condoomresten van 32 verschillende condooms, gemaakt en gemeten. Uit alle vingerafdrukken konden ze van 91% het merk en type bepalen, ondanks de behandeling met cyanoacrylaat. Het statistische model doet dat op basis van data die het apparaat levert na de analyse van de vingersporen. Het statistische model vergelijkt de data van een onbekend spoor met de data van bekende referenties. “In slechts 9% van de gevallen zit de techniek er naast, maar dat lijkt goed uit te leggen. Dan gaat het bijvoorbeeld in beide gevallen om Durex-condooms die alleen verschillen qua vorm en niet zozeer qua glijmiddel”, vertelt Begieneman.
Hoewel de eerste onderzoeksresultaten erg positief zijn, is de techniek nog niet bestemd voor zaakonderzoek. “De basis is nu gelegd onder de meest ideale condities”, aldus Begieneman. “Als je verder gaat onderzoeken, wil je bijvoorbeeld ook weten wat de effecten van temperatuur, vocht en type ondergrond zijn op de analyse van vingersporen met condoomresten.”
De condities waaronder de vingerafdrukken op de PD zijn gevonden, zijn dus van belang. Bijvoorbeeld bij een temperatuur van 30 graden, of op een specifiek soort hout. Als die vraag in zaakonderzoek naar voren komt, gaan de onderzoekers de situatie zo goed mogelijk nabootsen op het lab en zullen zij wederom een hele selectie condooms meten. “Vervolgens gaan we die data weer afzetten tegen het onbekende spoor uit de desbetreffende zaak en hoop je overeenkomsten te zien”, aldus Van Helmond.
Oplossingsgericht
Wat dit onderzoek zo mooi maakt voor dit tweetal is dat ze oplossingsgericht bezig zijn voor de ketenpartners, in dit geval voor OM en politie. “Dit is zeer praktijkgericht”, meent Van Helmond. “Dat er een techniek bestaat die visuele chemische plaatjes kan maken, is erg interessant. Je kan de glijmiddelen mooi in het patroon van een vingerspoor zien nadat het apparaat de chemische stoffen in het vingerspoor heeft gemeten.”
De onderzoekers deden onderzoek naar de Nederlandse condoommarkt, ook dat is nieuw. Er ging een wereld voor hen open. “We hebben veel geleerd over allerlei soorten condooms”, lachen ze. “Zo bestaan er condooms met verdovende middelen erin, maar ook het bestaan van vegan condooms en condooms die gebaseerd zijn op de honingraatstructuur van bijen. Dat waren overigens best afwijkende bestellingen op naam van het NFI.”
Begieneman en Van Helmond hebben een wetenschappelijk artikel over hun onderzoek geschreven dat is gepubliceerd in het magazine Forensic Science International.
