Tekst Ruben Murk

Wie het Nederlands Forensisch Instituut (NFI) bezoekt, heeft zo maar de kans in een van de ruimtes op een reeks kunstwerken te stuiten. Maar is het portret van een oude man met olijke blik wel van Rembrandt of was hier een vervalser aan het werk?

"De handelaar viel door de mand, onder meer omdat onderzoekers van (destijds) het Gerechtelijk Laboratorium vaststelden dat de handtekening vals was."

Het NFI is in de afgelopen 70 jaar sporadisch gevraagd onderzoeken te verrichten naar (vermeende) vervalsingen van kunstwerken. Zo onderzocht het NFI een aantal imitatie-El-Greco’s, die door een Amsterdamse kunsthandelaar op de markt waren gebracht.

“De vervalser gebruikte bijvoorbeeld een doek van een heel oud schilderijen schilderde daarop een tafereel van El Greco na. Omdat de barstjes van het oude schilderij in de nieuwe overschildering waren te zien, gaf dat een gevoel alsof de vervalsing echt oud was”, weet Maarten Hordijk. Hij is verfonderzoeker bij het NFI. “Het doek bleek echter te dateren van circa 50 jaar na de dood van El Greco. Hij heeft het dus nooit zelf kunnen gebruiken.”

Vermeer en Rembrandt

Maar ook vervalsingen van Vermeer en – dus ook - Rembrandt kwamen naar het NFI voor onderzoek. “In het laatste geval gaat het om een knappe kopie van een ets van Rembrandt, gemaakt door een onbekende 19e eeuwse kunstenaar”, weet Hordijk, zelf kunstliefhebber. “De ets kwam in 1955 voor 1500 gulden in handen van een Haagse kunsthandelaar. Die bood het kunstwerk met een vervalste signatuur als een echte Rembrandt te koop aan.”

De handelaar viel door de mand, onder meer omdat onderzoekers van (destijds) het Gerechtelijk Laboratorium vaststelden dat de handtekening vals was. “Vanwege de hoge leeftijd van de kunsthandelaar, kreeg hij geen straf”, verhaalt Hordijk. De kunsthandelaar was daar zo blij mee, dat hij uit dank het valse werk aan het NFI schonk. Daar hangt de vervalsing, net als negen andere nepschilderijen.

Geen exacte kopie

De valse kunstwerken geven een goed beeld van hoe oplichters te werk gaan. De vervalsers maken lang niet in alle gevallen exacte kopieën van bekende werken. Zo zijn er schilderijen waarbij de oplichters elementen uit verschillende originele schilderijen kopieerden en samenbrachten in één werk. Een voorbeeld daarvan is het werk ‘Woman, playing a lute’, dat in 1621 zou zijn ondertekend door Hendrick ter Brugghen.

Hordijk: “Het schilderij toont een compositie die bestaat uit motieven van verschillende schilderijen van Ter Brugghen en Jan Steen. Het schilderij is gevonden in het atelier van de verdachte, inclusief foto’s van de originele schilderijen. Wat je vaak ziet, is dat een vervalser doet voorkomen alsof het een onbekend werk is dat jaren in een landhuis heeft gehangen. Dat zou dan bijvoorbeeld zijn opgedoken omdat een familie er om financiële redenen van af wil.”

"Een x-ray wees uit dat onder de afbeelding een veel ouder werk zit, waarschijnlijk uit de 17e eeuw.”

Hoe oud is de verf?

Terug naar de reeks El Greco’s. De vervalsing ‘Christ with crown of thorns’ verraadt op nog een heel andere manier dat het geen origineel werk van de Griekse schilder is. “De verf waarmee de lippen van Christus zijn geschilderd, bevat een bepaald soort pigment dat pas sinds 1919 beschikbaar is. Een x-ray wees uit dat onder de afbeelding een veel ouder werk zit, waarschijnlijk uit de 17e eeuw.”

En zo vertellen de schilderijen bij het NFI niet alleen het zichtbare verhaal, ze tonen ook de kunst achter vervalsingen.