Waar komen de drie kanonnen vandaan die een Britse schatduiker voor 50 duizend pond op een veiling verkocht? Met die vraag klopte de Engelse politie aan bij forensisch archeoloog Roosje de Leeuwe van het NFI.

“Hoe achterhaal je in vredesnaam waar wapens na 3,5 eeuw zijn gebleven?”

Komen de drie bronzen kanonnen uit de Noordzee of werden ze opgedoken uit een scheepswrak op de bodem van de Theems? Met die vraag worstelde de Britse politie na de vondst van drie Nederlandse kanonnen uit het begin van de zeventiende eeuw. De schatduiker beweerde dat ze van buiten territoriale wateren in de Noordzee kwamen. De politie kon diefstal van Brits erfgoed niet hard maken. En dus werden de kanonnen verkocht aan een Amerikaanse verzamelaar, voor 50 duizend pond.

Van Britse bodem

Het onderzoek werd heropend na een artikel van een Amerikaanse historicus. Hij beweerde dat het geschut wel degelijk afkomstig was van Britse bodem en bewees dit met archiefmateriaal. Volgens hem werden de Nederlandse kanonnen buitgemaakt door Britse schepen tijdens de eerste Engels-Nederlandse oorlog (1652-1654). En vervolgens ingezet voor eigen gebruik. Dat maakt het waarschijnlijk dat de drie meter lange vuurwapens zijn opgevist uit het bekende Britse scheepswrak The London.

Bronnen checken

De autoriteiten vroegen de maritieme politie in Den Helder om het Nederlandse bronnenmateriaal van de historicus te checken. Zo kwam ook forensische De Leeuwe van het Nederlands Forensisch Instituut in beeld, die van oorsprong maritiem archeologe is. De bronnen klopten, maar daarna kwam de opsporingsambtenaar met nieuwe vragen voor het NFI. Hoeveel kanonnen waren er aan het begin van de zeventiende eeuw van dit type en waar zijn ze gebleven?

Geleend van Amsterdam

Het leek een onmogelijke vraag, beaamt de forensisch archeologe. “Hoe achterhaal je in vredesnaam waar wapens na 3,5 eeuw zijn gebleven?” Toch lukte het haar om antwoord op deze vragen te geven. In het stadsarchief van Amsterdam vond ze lijsten met alle kanonnen die in de eerste Engels-Nederlandse oorlog zijn gebruikt. “Nederland had toen nog geen oorlogsvloot. Schepen werden gehuurd en ingericht met kanonnen die eerst op de Amsterdamse stadsmuren stonden. Voor alle 32 kanonnen van dit type stond genoteerd op welk schip ze terecht kwamen en wat ermee was gebeurd.”

Unieke geschiedenis

Ook ontdekte de forensisch archeologe dat elk kanon een uniek gewicht heeft. Deze werd in het geschut zelf gegraveerd. “Daarmee konden we kanonnen heel precies identificeren en de unieke geschiedenis per stuk geschut reconstrueren. Zes kanonnen belandden op schepen die door de Engelsen werden gekaapt, zes gingen met twee andere schepen ten onder bij de Shetland-eilanden en in het Kanaal en twintig keerden terug naar Amsterdam.”

Schuld bekend

Daarmee was het Noordzeeverhaal van de schatduiker definitief ontkracht. Hij heeft inmiddels schuld bekend. De rechtbank in Southampton veroordeelde de man tot 2 jaar celstraf. De officier van justitie had 3 jaar celstraf en een boete van 50 duizend pond geëist.

"We konden de kanonnen heel precies identificeren en de unieke geschiedenis per stuk geschut reconstrueren."

Bewijs rondkrijgen

Voor De Leeuwe was de zaak bijzonder: normaal doet het tweekoppige forensische team vooral opgravingen van stoffelijke overschotten. Ze is ervan overtuigd dat archeologische roof ook in Nederland gebeurt. “Onze deskundigheid zou daarbij vaker ingezet kunnen worden. Het lijkt lastig om het bewijs rond te krijgen. Maar deze zaak laat zien dat er met een beetje moeite nog veel te achterhalen is.”