Elk jaar worden tweehonderd dode lichamen geborgen. Wat gebeurt er daarna? De documentaire ‘Waterlijken’ volgt de zoektocht naar doodsoorzaak en identiteit. Documentairemaakster Nelleke Koop: ‘Wanneer het lichaam weer teruggebracht wordt bij de nabestaanden, krijgt het zijn identiteit terug. Dan is het weer een zoon, of een man, of een vader.’
Twaalf keer per jaar wordt een waterlijk geborgen.
Een kort internetberichtje over een lijk in de Amsterdamse grachten zette documentairemaakster Nelleke Koop aan het denken. In de hoofdstad is zo’n vondst geen uitzonderlijke gebeurtenis: twaalf keer per jaar wordt een waterlijk geborgen. ‘Je zal maar degene zijn die dat moet doen’, vat Nelleke Koop haar verwondering samen. ‘Vaak gaat het om lichamen die er onprettig uitzien en is de identiteit onbekend. In feite gaat het hier om zorg in ultieme vorm.’
Je documentaire begint in Elst, waar de grote rivieren uit Duitsland ons land binnenstromen. Waarom?
"Voor mijn research kwam ik hier terecht. Forensische opsporing staat hier minder in de belangstelling dan Amsterdam en had meer tijd. Ik wist het vertrouwen te winnen en werd door rechercheurs gebeld als er een lichaam was geborgen. Voordat ik begon met draaien had ik alle stappen- van berging, tot technisch onderzoek en sectie - een keer meegemaakt. Achteraf gezien ben ik blij dat ik hier ben gestart en niet in Amsterdam. Daar gaat het vaker om een dronken persoon die tijdens het plassen in de gracht is gevallen. In Gelderland is er regelmatig sprake van zelfmoord en is de vondst van een lichaam het begin van een langduriger en complex onderzoek. Overigens filmde ik verschillende onderzoeken, maar in de film lijkt het of het om één persoon gaat."
Je hebt ook gefilmd bij het NFI, we zien forensisch patholoog Bela Kubat en twee sectieassistenten, maar bijvoorbeeld niet de forensisch fotograaf en de forensische arts?
"Dat heeft te maken met de insteek van de documentaire: ik volg de mensen die het lichaam fysiek in handen kregen. Als het ware als een estafettestokje brengt het lichaam me langs alle hoofdpersonen in de zoektocht."
Was het lastig om toestemming te krijgen van de nabestaanden?
"Het afstemmen was een intensief traject, waar ik mijn tijd voor heb genomen. Ik heb altijd om toestemming gevraagd aan de nabestaanden en heb laten zien wat we gebruiken. Het hoort erbij dat je als filmmaker ook het verdriet van de familie ondergaat. Sommigen reageerden overigens heel positief: ze hadden de overledene op aanraden van de politie niet meer gezien en vonden het juist prettig dat dit door de film alsnog gebeurde."
"Het bijwonen van de sectie was schokkend en wonderlijk tegelijkertijd."
Wat maakte op jou de meeste indruk bij het maken van de documentaire?
"De ontmoeting met de familie en het samen bekijken van de beelden. Als je filmt kan je afstandelijk naar het lichaam kijken, door de emoties van de nabestaanden kreeg dat lichaam een identiteit."
Je zou verwachten dat de sectie voor meer beroering zorgt?
"Het bijwonen van de sectie was schokkend en wonderlijk tegelijkertijd. Het was aangrijpend om te zien hoe je een lichaam uit elkaar kan halen. Tegelijkertijd kon ik door de ogen van patholoog Bela Kubat het wonder zien dat een lichaam óók is. Er bestaat geen beter ontwerp dan het menselijk lichaam, zei ze steeds. Alles staat met elkaar in verbinding. Het was dus afgrijselijk en wonderbaarlijk tegelijk."
De documentaire ‘Waterlijken’ wordt dinsdag 18 maart uitgezonden door HUMAN op Nederland 2.
